Yaddaş
Kompüter yaddaşının əsas növləri və onların rolu
Kompüterlərdə məlumatların saxlanması üçün əsas iki texnologiya daha çox istifadə olunur: ssd və hard disk. Hər iki yaddaş növü eyni funksiyanı – məlumatların qorunmasını təmin edir, lakin iş prinsipi və performans baxımından ciddi fərqlərə malikdir. İllərdir ənənəvi olaraq hard disk qurğuları bazara hakim olub, lakin son onillikdə ssd texnologiyası geniş yayılaraq həm fərdi istifadəçilər, həm də böyük şirkətlər tərəfindən seçilən əsas yaddaş növünə çevrilib.
Hard disk mexaniki hissələrdən ibarətdir və məlumatları maqnit disklər üzərində saxlayır. Bu quruluş ona böyük tutumlu məlumat saxlama imkanı verir, lakin sürət baxımından məhdudiyyətlər yaradır. Digər tərəfdən, ssd isə tamamilə elektron çiplər üzərində qurulduğu üçün məlumatı daha tez oxuyur və yazır. Bu xüsusiyyət istifadəçiyə əməliyyat sisteminin daha sürətli yüklənməsi, proqramların tez açılması və ümumilikdə daha çevik iş imkanı yaradır.
Hər iki yaddaş növünün fərqli üstünlükləri var. Hard disk daha böyük tutuma görə sərfəli qiymət təklif edir, ssd isə yüksək performans və sürət təmin edir. Bu səbəbdən bir çox istifadəçi kompüterində hər iki yaddaş növünü birlikdə işlətməyi üstün tutur: əməliyyat sistemi və proqramlar üçün ssd, böyük həcmli faylların saxlanması üçün isə hard disk.
SSD nədir və necə işləyir?
SSD müasir kompüterlərin ən vacib yaddaş texnologiyalarından biridir. Onun tam adı “Solid State Drive” olsa da, istifadəçilər sadəcə ssd deyirlər. Bu qurğu məlumatları elektron yaddaş çiplərində saxlayır və heç bir mexaniki hissəyə malik deyil. Elə bu səbəbdən də ssd həm daha sürətli, həm də daha səssiz işləyir. Ənənəvi hard disk ilə müqayisədə ssd məlumatı ani olaraq oxuya və yaza bilir, buna görə də əməliyyat sisteminin açılma sürəti, proqramların yüklənmə vaxtı və faylların köçürülməsi xeyli qısalır.
SSD texnologiyasının əsas üstünlükləri
SSD-nin ən böyük üstünlüyü sürətdir. Kompüter açılışında saniyələr fərq yaradır. Hard disk üzərində bir əməliyyat 30-40 saniyə çəkə bilərsə, ssd ilə bu müddət 5-10 saniyəyə qədər enə bilir. Digər bir üstünlük dayanıqlılıqdır. Çünki mexaniki hissə olmadığından ssd düşmələrdən və sarsıntılardan hard disk qədər zərər görmür. Bundan başqa, ssd daha az enerji sərf edir və bu da xüsusilə noutbuklarda batareya ömrünün artmasına səbəb olur. İstilik yayımı da aşağı olduğundan kompüter daha səssiz işləyir.
SSD-nin zəif tərəfləri
SSD texnologiyasının zəif tərəfi qiymət və tutum baxımından özünü göstərir. Eyni həcmdə məlumat saxlamaq üçün ssd hard disk ilə müqayisədə daha baha başa gəlir. Məsələn, 1 TB hard disk qiyməti ilə yalnız 256 GB və ya 512 GB ssd almaq mümkündür. Digər çatışmazlıq isə yazma dövrlərinin məhdudluğudur. Hər bir ssd müəyyən sayda yazma əməliyyatından sonra zəifləyə bilir. Amma bu məhdudiyyət gündəlik istifadəçilər üçün ciddi problem yaratmır, çünki müasir modellər uzunmüddətli davamlılıq üçün optimallaşdırılıb.
Hard disk nədir və hansı məqsədlə istifadə olunur?
Hard disk, yaxud qısaca hdd, kompüterlərdə ənənəvi məlumat saxlama qurğusu kimi tanınır. Bu texnologiya uzun illərdir ki, həm fərdi istifadəçilər, həm də şirkətlər tərəfindən əsas yaddaş həlli kimi istifadə olunur. Hard disk quruluş baxımından mexaniki prinsipə əsaslanır: içərisində yüksək sürətlə fırlanan maqnit disklər və onların üzərində məlumat oxuyan və yazan iynə tipli başlıqlar mövcuddur. Məlumat bu disklərin səthində maqnit sahəsi vasitəsilə qeyd olunur. Bu səbəbdən hdd həm mexaniki, həm də elektronik komponentlərin birləşməsidir.
Hard disk seçilməsinin əsas səbəblərindən biri böyük tutumdur. Çox münasib qiymətə 1 TB, 2 TB, hətta 10 TB-a qədər hdd tapmaq mümkündür. Bu, böyük həcmli faylların — filmlərin, foto arxivlərin, proqramların və məlumat bazalarının saxlanılması üçün əlverişlidir. Buna görə hələ də çox sayda istifadəçi, xüsusilə server sahibləri və media ilə çalışan mütəxəssislər hdd üstün tutur.
Mexaniki quruluşun verdiyi üstünlüklərlə yanaşı, bəzi məhdudiyyətlər də var. HDD məlumatı oxumaq üçün başlıqların fiziki olaraq diskin üzərində hərəkət etməsinə ehtiyac duyur. Bu isə gecikməyə və daha aşağı sürətə səbəb olur. Məsələn, kompüter açılışı və proqramların yüklənməsi hdd istifadə edilərkən ssd ilə müqayisədə daha çox vaxt aparır. Bundan əlavə, fırlanan disk hissələri zərbələrə qarşı həssasdır. Noutbukda işləyərkən qəfil zərbə və ya düşmə hard diskdə ciddi nasazlıq yarada bilər.
HDD-nin başqa bir üstünlüyü isə uzunmüddətli arxivləmə qabiliyyətidir. Əgər kompüter nadir hallarda istifadə olunursa və əsas məqsəd yalnız böyük faylları saxlamaqdırsa, hdd bu iş üçün sərfəli və etibarlı seçim sayılır. Eyni zamanda, hard disk qiyməti ssd ilə müqayisədə daha aşağı olduğundan büdcəsi məhdud olan istifadəçilər üçün hələ də ən əlçatan variantdır.
Serverlərdə və korporativ mühitdə də hdd öz mövqeyini qoruyur. Çünki böyük məlumat bazaları və backup sistemləri üçün ucuz və yüksək tutumlu yaddaş lazımdır. Burada sürət birinci dərəcəli məsələ olmadığından hard disk daha çox üstünlük təşkil edir.
Hər nə qədər müasir texnologiyalar ssd istifadəsini artırsa da, hdd hələ də məlumat saxlama bazarında ən çox yayılan həllərdən biri olaraq qalır.
SSD və hard disk arasındakı fərqlər
Kompüter yaddaş texnologiyalarında ən çox verilən suallardan biri ssd ilə hard disk arasındakı fərqlərlə bağlıdır. Hər iki qurğu məlumat saxlama funksiyasını yerinə yetirsə də, onların iş prinsipi, sürəti, davamlılığı və qiyməti tamamilə fərqlidir. İstifadəçilər seçim edərkən bu fərqləri nəzərə almalıdır, çünki yanlış seçim həm performansa, həm də büdcəyə mənfi təsir göstərə bilər. Bəzi hallarda isə ssd və harddisk birlikdə istifadə edilərək balanslı həll yaradılır.
Sürət müqayisəsi
SSD sürət baxımından hard disk ilə müqayisə olunmaz dərəcədə üstündür. Əməliyyat sistemi açılışında, proqramların yüklənməsində və fayl köçürülməsində ssd saniyələr içində nəticə verir. Harddisk isə mexaniki quruluşuna görə daha yavaşdır. Məsələn, 1 GB-lıq fayl ssd üzərində bir neçə saniyəyə köçürülə bilirsə, eyni əməliyyat hdd-də qat-qat uzun çəkə bilər. Bu səbəbdən oyunçular, dizaynerlər və proqramçılar üçün ssd daha ideal seçimdir.
Dayanıqlılıq və etibarlılıq
SSD-də hərəkətli mexaniki hissə yoxdur. Bu səbəbdən zərbələrə və sarsıntılara qarşı daha dözümlüdür. Noutbuklarda və portativ cihazlarda ssd istifadə etmək təhlükəsizlik baxımından daha məqsədəuyğundur. Harddisk isə fırlanan disklərdən ibarət olduğuna görə ən kiçik zərbədə belə zədələnə bilər. Bununla belə, hdd uzunmüddətli saxlama üçün hələ də etibarlı hesab olunur, xüsusən də stabil server şəraitində istifadə edilərkən.
Tutum və qiymət fərqləri
Hard disk qiyməti ssd ilə müqayisədə daha münasibdir. Eyni büdcəyə daha böyük tutumlu hdd almaq mümkündür. Məsələn, 1 TB hard disk qiyməti ilə yalnız 256 GB və ya 512 GB ssd əldə edilə bilər. Bu səbəbdən çoxlu media faylları, filmlər və böyük məlumat arxivləri üçün hdd seçilir. Əksinə, ssd daha bahalı olsa da, sürət və performans baxımından dəyərini doğruldur.
Hansı vəziyyətdə HDD daha sərfəlidir?
Əgər əsas məqsəd böyük həcmli faylları saxlamaqdırsa, məsələn film arxivi və ya backup üçün, o zaman hard disk daha sərfəli seçimdir. Çünki çox tutumlu ssd almaq bahalıya başa gələr. Serverlərdə, kamera qeydiyyat sistemlərində və məlumat anbarlarında hdd istifadə daha məqsədəuyğundur.
Hansı hallarda SSD seçilməlidir?
Əməliyyat sisteminin və əsas proqramların daha sürətli işləməsi üçün ssd seçmək daha məqsədəuyğundur. İstifadəçi gündəlik işdə sürət və rahatlıq istəyirsə, ən yaxşı həll əməliyyat sistemini ssd-də, böyük faylları isə hdd-də saxlamaqdır. Bu kombinasiyadan istifadə həm performansı, həm də saxlama tutumunu balanslaşdırır.
İstifadəçilərin tez-tez verdiyi suallar
SSD və hard disk barədə istifadəçilərin ən çox maraqlandığı mövzular onların uzunömürlülüyü, məlumat təhlükəsizliyi və nasazlıq hallarında bərpa imkanları ilə bağlıdır. Hər iki texnologiya fərqli quruluşa malik olduğu üçün bu sualların cavabı da fərqlənir.
SSD məlumatları uzun müddət saxlaya bilirmi?
SSD texnologiyası məlumatları elektron çiplərdə saxlayır və mexaniki hissəsi olmadığı üçün daha səssiz və dayanıqlı işləyir. Lakin burada əsas məhdudiyyət yazma dövrlərinin sayı ilə bağlıdır. Hər bir ssd müəyyən qədər yazma əməliyyatına tab gətirə bilir. Bu səbəbdən uzun müddət aktiv yazma-oxuma prosesi gedən sistemlərdə müəyyən zaman sonra zəifləmə ola bilər. Buna baxmayaraq, müasir ssd modelləri gündəlik istifadə üçün illərlə kifayət edir. Əgər istifadəçi yalnız əməliyyat sistemi və proqramlar üçün ssd-dən istifadə edirsə, bu cihaz məlumatları uzun müddət təhlükəsiz saxlayacaq.
Hard disk zədələnəndə məlumatı bərpa etmək mümkündürmü?
Hard disk mexaniki quruluşuna görə zərbələrdən və fiziki təsirlərdən zədələnə bilər. Diskdə başlıq, motor və digər mexaniki hissələr olduğundan düşmə və ya sərt zərbə nəticəsində nasazlıq yarana bilər. Bu halda məlumatı bərpa etmək çətinləşir. Bəzi hallarda xüsusi proqramlarla və ya servis mərkəzlərində qismən bərpa mümkündür, amma tam zəmanət verilmir. Əgər zədələnmə fiziki səviyyədədirsə, məlumatın itirilməsi qaçılmaz ola bilər. Buna görə də istifadəçilərə mütəmadi olaraq fayllarını ehtiyat nüsxə (backup) şəklində saxlamaq tövsiyə olunur.
SSD qiyməti və bazardakı vəziyyət
SSD texnologiyası illər ərzində sürətlə inkişaf edib və əvvəlki illərlə müqayisədə daha əlçatan hala gəlib. Bir vaxtlar yalnız yüksək büdcəli istifadəçilər üçün mümkün olan ssd, indi orta səviyyəli kompüter və noutbuklarda da standart halına gəlib. SSD qiyməti əsasən tutuma, istifadə olunan yaddaş tipinə (SATA, NVMe) və istehsalçı brendə görə dəyişir.
SATA interfeysi ilə işləyən modellər daha münasib qiymətə satılır və sürət baxımından hard disk ilə müqayisədə xeyli üstünlük təmin edir. NVMe interfeysli ssd-lər isə daha bahalıdır, lakin oxuma və yazma sürəti qat-qat yüksəkdir. Bu səbəbdən oyunçular, dizaynerlər və peşəkar proqramçılar üçün NVMe modelləri daha məqsədəuyğundur.
Hazırda bazarda 120 GB-dan başlayaraq 4 TB-a qədər müxtəlif həcmli ssd mövcuddur. Tutum artdıqca qiymət də mütənasib şəkildə yüksəlir. Məsələn, kiçik həcmlər gündəlik istifadə və əməliyyat sistemi üçün kifayət edirsə, daha böyük həcmli modellər media faylları və oyun arxivləri üçün nəzərdə tutulur.
SSD qiyməti hard disk ilə müqayisədə daha yüksək olsa da, istifadəçilər sürət üstünlüyünə görə bu fərqi qəbul edirlər. Ən çox seçilən variantlar 240 GB, 480 GB və 1 TB həcmli modellərdir, çünki həm qiymət, həm də performans baxımından balanslı həll sayılır.
Bazarda rəqabət artdığı üçün istehsalçılar qiymətləri aşağı salmağa və daha sərfəli modellər təqdim etməyə çalışırlar. Bu isə ssd texnologiyasını daha geniş auditoriya üçün əlçatan edir.
Hard disk qiyməti və seçim imkanları
Hard disk uzun illərdir ki, yaddaş bazarında ən sərfəli həllərdən biri hesab olunur. Onun əsas üstünlüyü yüksək tutumu münasib qiymətə təqdim etməsidir. Hazırda bazarda 500 GB-dan başlayaraq 10 TB və daha böyük tutumlara qədər müxtəlif hard disk modelləri satılır. Eyni həcmə görə ssd ilə müqayisədə hard disk qiyməti bir neçə dəfə aşağıdır. Bu səbəbdən böyük faylların saxlanılması üçün hələ də ən çox seçilən variant olaraq qalır.
Məsələn, film arxivləri, musiqi kolleksiyaları, böyük foto bazaları və ya şirkətlərin backup sistemləri üçün hard disk daha məqsədəuyğundur. Serverlərdə də hələlik ən çox istifadə olunan həll məhz hdd texnologiyasıdır, çünki çoxlu məlumatı münasib qiymətə saxlamaq imkanı verir.
Hard disk qiyməti istehsalçı brendə, sürət göstəricilərinə (RPM dəyəri), cache yaddaşına və istifadə sahəsinə görə dəyişir. Ən geniş yayılmış modellər 5400 RPM və 7200 RPM sürətə malikdir. Daha yüksək dövrə malik olanlar daha sürətli işləyir, amma qiyməti də nisbətən baha olur.
Daxili kompüter hard disk modelləri ilə yanaşı, portativ (external) hdd-lər də bazarda böyük tələbat görür. Çünki bu cihazlar həm böyük tutum, həm də daşıma rahatlığı təmin edir. External modellərin qiyməti daxili hdd ilə müqayisədə bir qədər baha ola bilər, amma mobil istifadə üçün çox əlverişlidir.
Ümumilikdə, hard disk qiyməti əlçatan səviyyədə qalır və böyük tutuma ehtiyacı olan istifadəçilər üçün ən optimal seçimdir. Bu səbəbdən həm fərdi, həm də korporativ istifadəçilər hələ də hard disk alışına üstünlük verirlər.